COĞRAFİ KEŞİFLER VE EKONOMİK SONUÇLARI

1. COĞRAFİ KEŞİFLER

            15. yüzyıl ve 16. yüzyıllarda Avrupalılar tarafından yeni ticaret yollarının, okyanusların ve kıtaların bulunmasına denmiştir. Önceleri dini ve bilimsel amaçlar taşıyan bu dünyaya yayılma hareketleri 15. yüzyılın ikinci yarısında itibaren daha çok ekonomik amaçlara yönelmiştir.

2. COĞRAFİ KEŞİFLERİN NEDENLERİ

• Yeni Ticaret Yolları Arayışı

            Çin’den başlayan İpek Yolu, Hazar Denizi'nin kuzeyinden ve güneyinden geçen iki kol şeklinde ayrılıyor, kuzey kolu Kırım limanlarında son bulurken güney kolu Karadeniz kıyılarından İstanbul'a ulaşıyordu. Diğer önemli bir yol olan Baharat Yolu ise Hindistan'dan başlıyor ve kuzeyde İran Körfezi ve Irak üzerinden Suriye limanlarında, güneyde ise Kızıldeniz yoluyla Süveyş ve Akabe'ye, oradan da kara yoluyla İskenderiye'de son buluyordu. Türk ve Müslüman tüccarlar bu yolları izleyerek Hindistan ve Çin’den malları getiriyor buradan da önce Venedik ve Cenevizliler tarafından satın alınıp sonrasında da Avrupa’ya satılıyordu. Bu ticaret sayesinde doğu ülkeleri oldukça zenginleşmişti. Ancak bu mallar birkaç el değiştirdiği için oldukça pahalıya satılıyordu. Bu yüzden başta İspanyollar ve Portekizliler olmak üzere Avrupa ülkeleri doğu ülkeleriyle doğrudan ticaret yapmak ve daha ucuza mal elde etmek amacıyla harekete geçtiler. Ayrıca İstanbul’un fethinden sonra Türkler, Karadeniz ve Kırım’ı elde ederek Cenevizlilerin kolonilerine yerleştiler. Bu gelişmelerde Avrupalıların, Çin ve Hindistan’a gitmek için yeni yollar aramalarında etken oldu.

• Yeni Hammadde Ve Pazar Arayışı

            Doğu’nun zenginlikleri, o çağda yoksul sayılacak Avrupa’nın gözlerini kamaştırıyordu. İki yüz yıla yakın süren haçlı seferleri, İslam dünyasındaki bolluğu ve refahı, Avrupa’nın daha yakından tanımasını sağlamıştı. İşte Avrupa’nın kendinde olmayan ama Doğu uygarlıklarında olduğunu bildikleri zenginliklere (baharat, ipek ve diğer maddi kaynaklara) ulaşmak için yeni, kısa ve ucuz yol arayışları Coğrafi Keşifleri tetikleyen bir başka sebep olmuştur.

• Bilim ve Teknik Alanındaki Gelişmeler

            Keşiflerin bir diğer sebebi de Avrupa’da bilim ve teknik alanında gerçekleşen gelişmelerdir. Bunlardan bir tanesi Çinliler tarafından bulunan pusulanın Cristof Colomb tarafından sapma açısının düzeltilmesidir. Böylece denizciler yönlerini kaybetme korkusundan kurtulmuş ve okyanuslara daha rahat açılmaya başlamışlardır. Ayrıca gemi yapımındaki tekniklerin de gelişmesi sonucu eskiden kullanılan kadırgalar geliştirilerek 30 metre uzunluğunda, üç direkli beş yelkenli ve okyanuslara daha dayanıklı Caravelle tipi gemiler yapılmış ve bu da insanların okyanuslara açılmada cesaretini artırmıştır. Bu gelişmelerin yanı sıra özellikle Haçlı Seferleri ve daha sonraki ilişkiler ile seyyahların gezi notlarının incelenmesi sonrasında, Avrupalıların dünya ve coğrafya hakkındaki bilgileri artmış, dünyanın düz olduğu gibi boş inançlar yıkılmış ve Doğu’ya olan merak giderek artmıştır.

• Hristiyanlığı Yayma Çabası

            Hristiyan olan Avrupa, kilisesinin ağır baskısı altındaydı. Papanın rızası alınmadıkça, yeni topraklara açılmak zordu. Bu nedenle, erişilecek yerlerde Hristiyanlığın yayılması da göz önünde bulunduruluyordu. Ayrıca Avrupa’da yaygın bir efsane olan, bilinmeyen bir diyarda hüküm süren güçlü ve zengin bir imparator olan Prester John’a ulaşacak bir yol bulmakta bu amaçların arasındaydı. Böylece onunla ittifak yapılacak Kutsal Toprakların Türklerin hakimiyetinden kurtarılması için kutsal bir savaşa girilecekti.

           

3. COĞRAFİ KEŞİFLER

• Ümit Burnu'nun keşfi: Bartolomeu Dias – 1487

            Portekizli Bartolomeu Dias Portekiz’den yola çıkıp Batı Afrika’yı takip ederek Afrika’nın güney ucuna ulaşmıştır.

• Amerika'nın Keşfi: Cristof Colomb - 1492–1502

            Colombus Hristiyanlığa kazandırılacak olan kimselerin Doğu’nun altın, ipek ve baharatını elde etmek ve bu servetin bir kısmını Kudüs’ü Türklerden almak için harcamaktan söz etmiştir. O da Prester John’u bulmayı umut etmiştir. Fakat Portekizlilerin Afrika kıyılarındaki gezilerini gördükten sonra, servete giden en iyi yolun Orta Atlantik’ten batıya doğru gitmek olduğuna karar vermiştir. Amacı için gereken fonları bulabilmek on yılını almış ve sonunda İspanya kraliçesi İsabella’dan destek alarak 1492’de yola çıkmış ve Amerika’ya ulaşmıştır. 1492, 1493 ve 1502’de olmak üzere bölgeye üç sefer düzenlemiş, ancak buraların yeni bir kıta olduğunu fark etmemiş ve Batı Hint adalarına ulaştığını zannetmiştir.

• Hindistan Yolunun Bulunması: Vasco da Gama – 1497

            1497’de Portekiz denizci Vasco da Gama Ümit Burnu’nu dolaşarak Hindistan’a varmayı başarmış böylece Hint Deniz Yolu Portekizlilerin eline geçmiştir.

• Amerika Yeni Kıta Olduğunun Anlaşılması: Amerigo Vespucci – 1507

            Cristof Colomb’dan sonra Amerigo Vespucci adında bir İtalyan denizci İspanya adına keşiflerde bulundu. Güney Amerika’da Brezilya kıyılarına çıktıktan sonra buranın Hindistan olmadığını anlayıp, yeni bir kıta olduğunu açıkladı. İspanyollar daha sonra Meksika’yı, Brezilya hariç Güney Amerika’nın tamamını keşfettiler. İngiliz ve Fransızlar da Kuzey Amerika’da keşiflerde bulundular. Ele geçirdikleri yerlerde koloniler kurdular. İngilizler Kanada ve Hudson Körfezi kıyılarını ele geçirdiler. Fransızlar Labrador, St. Lawrance ve Büyük Göl bölgesini ele geçirdiler.

• Dünyanın Dolaşılması: Macellan – Del Kano – 1519 / 1522

            İlk dünyayı dolaşma gezisini Macellan İspanya adına başlattı. Filipin adalarında öldürülünce geziyi ikinci kaptan Del Kano tamamladı. Böylece dünyanın yuvarlak olduğu kanıtlandı. Avrupa ile Büyük Okyanus ve Uzakdoğu ülkeleri arasında önemli bir yol daha bulunmuş oldu.

4. KEŞİFLERİN EKONOMİK SONUÇLARI

1. Yeni ticaret yollarının bulunmasıyla İpek ve Baharat Yolları önemini kaybetti.

2. Akdeniz kıyısındaki limanlar önemini kaybederken Atlas Okyanusu kıyısındaki limanlar önem kazandı Böylece eski ticaret merkezi olan Akdeniz yerini Atlas Okyanusu’na bıraktı.

3. Coğrafi Keşifler Çağı’nda Avrupa’ya o güne kadar bilmediklerin temel ürünler Amerika’dan getirilmiştir. Bunların en önemlilerinden bir tanesi patatestir. 1492’den önce patates Avrupa’da bilinmiyordu. Amerika’dan fide ve tohumları getirilen patates Avrupa’nın başlıca besin kaynağı olmuş ve kıtlık dönemlerinde patatesle ayakta durulmuştu. Patatesin dışında domates, tütün, mısır, şeker kamışı da Avrupa’ya getirildi. Şeker Kamışı ve tütünün getirilmesi ile tütün işleme ve şeker işleme sanayiler kuruldu. Portekizliler Habeşistan’dan kahve fidelerini alarak Brezilya’da kahve yetiştirmeye başladı. İspanya ise Orta Amerika’da yetişen kakaoyu Avrupa’ya getirdi.

4. Dış ticaret artmıştı. Ümit Burnu’ndan geçilerek Hindistan’dan Avrupa’ya baharat getiriliyordu. Ayrıca pamuklu dokuma, çay, porselen ve pirinçte getiriliyordu. Böylece bilinen ve yeni malların büyük çapta artan arzı dış kıtalardan Avrupa’ya akmaya başladı.

5. Avrupalılar nispi olarak büyük miktarda Amerika’ya göç ederek yerleşmişler, kendi emeklerine Afrika’dan getirilen köle emeğini ilave etmişlerdir. Afrika’dan satın alınan köleler Orta Amerika’ya getiriliyor ve daha çok şeker kamışı yetiştirmede kullanılıyordu. Afrika çok az Avrupalının yerleşmesine tanık olmuştur.

6. Keşfedilen bölgelerdeki değerli eşya ve madenler Avrupa’ya taşındı. Colombus’un ve denizcileri hayalleri olan El Dorado’ya ulaşamadılar fakat daha sonra İspanya Peru’daki altın ve gümüş açısından zengin olan İnka ve Aztek uygarlıklarına ulaşmış ve İspanya üzerinden Avrupa’ya 125 yıl boyunca kıymetli maden akımı olmuştu. Temel zenginlik kaynağı artık toprak değil ‘’altın ve gümüş’’ olmuştu. Yeni maden akımının en önemli ekonomik etkisi fiyatlar genel düzeyinde uzun süreli ve büyük artışlara yol açmasıydı. Önce Avrupa’yı etkisi altına alan hızlı fiyat artışları sonrasında ticaret kanalıyla Eski Dünya ülkelerini de etkisi altına almıştır. 16. yy. da ortaya çıkan bu fiyat artışları Fiyat Devrimi olarak nitelendirilmiştir. Bunun sebebi 16. yy. a kadar Eski Dünya’nın bu kadar hızlı fiyat artışı yaşamamış olmasıdır.  

7.Ticaret ve iskân, sermaye yatırımı için yeni alanlar sunmuştur.

8. Deniz yolu ile ticaretin artması sonucu liman şehirleri önem kazanmış, şehirleşme hızlanmış ve şehirlerdeki nüfus artmıştır. Ülkesinde veya denizaşırı ülkelerde hükümetlerin veya ticaretle uğraşanların makamları alt düzeylerden, geliri yüksek saygın düzeylere gelmiştir.

9.Okyanus taşımacılığı ve kıtalararası ticaret, kar sağlamak, gemi inşa etmek ve çalıştırmak ve kolonilerin hammaddelerini işlemek için yeni olanaklar sunmuştur.

10. Avrupa ülkeleri zenginleşirken Doğu ülkeleri yoksullaşmıştır.

11. İspanya ve Portekiz ile başlayan sömürgecilik, Fransa ve İngiltere ile devam etmiş; durumu kötüye giden Avrupa devletleri de çareyi sömürge aramakta bulmuş böylece sömürgecilik eğilimi artmıştır.

KAYNAKÇA

HEATON Herbert, Avrupa İktisat Tarihi, (Çev: Mehmet Ali Kılıçbay, Osman Aydoğuş), Teori Yayınları, 1985.

ARNOLD David, Coğrafi Keşifler Tarihi, Alan Yayıncılık, 1995.

ÖLMEZOĞULLARI Nalan, Ekonomik Sistemler ve Küreselleşen Kapitalizm, Ezgi Yayınları, 1999.

GALBRAIH J.K.  Ekonomik Gelişmeler Tarihi-Kuşku Çağı, Altın Kitaplar, 2011.

GALBRAIH J.K.  İktisat Tarihi, Dost Kitabevi Yayınları, 2010.

PAMUK Şevket, Osmanlı-Türkiye İktisadi Tarihi 1500-1914, İletişim Yayınları,2010.

GÜRAN, Tevfik, İktisat Tarihi, Anadolu Üniversitesi Yayını No:1577.

DİLİPAK, Abdurrahman, Coğrafi Keşiflerin İçyüzü, İnkılap Yayınları, No:21